Welkom op de pagina van 'Bunkers in Heemskerk'
Voorwoord
Het is altijd moeilijk om iets te gaan onderzoeken waarvan je niet of nauwelijks iets weet. Maar dat maakt het
op zijn plaats ook weer zeer aantrekkelijk. In mijn geval gold dat met name voor de Noordermaatweg, waar we
samen met mijn vader op zaterdagmiddag heen wandelde om er een potje te gaan ravotten.
Rennen en klimmen op die bunkers was toen echt een ‘uitje’. Dit zelfde telde ook voor de bunkers bij het strand.
Drie jaar heeft dit onderzoek geduurd. Vele mensen heb ik gesproken. Vele instanties hebben we bezocht.
Mijn dank voor dit onderzoek gaat dan ook uit naar alle mensen die ik heb gesproken om dit verhaal te kunnen
schrijven. Maar vooral Ingrid voor haar geduld en onze kinderen, Tim, Job en Tessa, welke altijd klaar stonden
om met mij de duinen in te trekken om bunkers te zoeken of ze te betreden. Tevens wil graag Menno van de Bos,
boswachter PWN bedanken als begeleider in het duingebied bij onze onderzoekstochten.
Ik hoop dat u als lezer veel genoegen mag ervaren wanneer een onbekend stukje geschiedenis, maar wellicht ook
een stukje onbekend Heemskerk aan uw ogen voorbij zal trekken en dat u nadat u het boek hebt uitgelezen denkt:
‘Was dat er allemaal’. Wanneer dat zo is, heb ik mijn werk goed gedaan.
Zaterdag 28 februari 2009
Er is een vijfde hoofdstuk toegevoegd. Hierin wordt beschreven de nut en noodzaak van Festung IJmuiden,
en wat dit betekende voor het duingebied van niet alleen Heemskerk, maar van het hele beheergebied van P.W.N.
Hoe ging P.W.N. om met de aanwezigheid om van de bezetter in de duinen en hoe ging de bezetter om met het
duingebied.
Uit mijn jeugd
Als kleine jongen gingen we vaak naar het strand van Heemskerk in de zomer vakanties. Mijn vader werkte bij de
Hoogovens en was daar onderhoudsmonteur. Het gezin De Wit bestond uit vader, moeder en 6 kinderen.
Het is dus begrijpelijk dat er niet veel geld overbleef om op vakantie te gaan.
Vakanties werden voornamelijk doorgebracht aan het Noordzeestrand.
Water, zand en duinen, dat is alles wat je nodig hebt voor een stranddag, moeten mijn ouders gedacht hebben.
Moeder stond ’s morgens vroeg al eieren te bakken om op broodje mee naar het strand te nemen. En waarom zou je
zo ver weg gaan als het strand op nog geen 5 kilometer afstand ligt.
Een hele optocht vertrok van huis richting strand. Zo bij de Kerkweg aangekomen bleken we niet het enige gezin
te zijn die zijn vakantie aan het Noordzeestrand doorbracht. Naarmate de duiningang naderde des te groter werd
de stoet van fietsers. Vol gepakt met tassen, scheppen, emmers en vooral de kleine kinderen.
Met zijn alle achter elkaar de duinen in, richting strand.
Nabij de strandopgang een plaatsje zoeken voor de fiets en dan het strand, met zijn heerlijke warme zand.
De strandopgang in mijn jeugd zag er iets anders uit dan de huidige strandopgang en ook de ruimte om de fietsen
te parkeren is vele malen groter geworden. In mijn jeugd, zo rond 1975, zag de strandopgang er zo ongeveer uit.
Als je dan de laatste heuvel kwam afrijden zag je aan de rechterzijde een klein bunkertje staan.
Daar vlak in de buurt stond dan een boutkeet waar men bonnetjes verkocht voor de bewaakte fietsenstalling.
Aan de linkerzijde, een meter of 15 naar achteren stond ook een bunker. Het had een iets lager gelegen gedeelte
die met een paar trede te bereiken was. Op dit lager gelegen gangetje kwam we een doorgang uit de bunker zelf in.
En volgens mijn had deze bunker een half rond dak. Het was half bedekt door het zand. Verder weet ik mij nog te
herinneren dat iets naar het noorden gelopen achter een duin, ook nog een ondergrondse bunker heeft gelegen,
welke toegankelijk was vanaf twee kanten en welke een kamer bezat.
Toen ik in die tijd samen met mijn vader en broers naar de duinen gingen, bezochten we ook vaak deze bunkers.
In deze bunkers was alles zwart geblakerd van het fikkie stoken met ook stonk het naar vuur en pis.
Glas overal en vooral een grote puinhoop. Later, of die zat er al, maar was opengebroken, werd er een grote
stalen deur in geplaatst, en heeft deze ruimte nog gediend als opslagplaats. Wat ook als opslagplaats heeft
gediend is het kleine bunkertje net rechts van de strandopgang. Hier had Nic. Vonk zijn spullen staan.
Hij verkocht onder andere blikjes fris en snoepgoed. De VIVO aan de Rijksstraatweg, thans Patatoloog, was een
soort van buurtsuper, waar op mooie stranddagen hele hoorden mensen neerdaalden om ijs te kopen.
Naast de bunkers bij de strandopgang ‘bezat’ Heemskerk meer bunkers die door de Duitsers zijn achtergelaten.
Deze bunkers stonden aan de Noordermaatweg. Ook deze bunkers bezochten we regelmatig om er op te klimmen of
gewoon soldaatje te spelen. Kwam er natuurlijk weer zo’n tuinder die ons dan weer wegjoeg. Ook hier weet ik me
nog iets van te herinneren. Aan de noordoost zijde van de Noordermaatweg, op het land familie De Wit,
stonden twee bunkers welke de ene als remise fungeerde en de ander via een hellingbaan als standplaats diende.
In beide bunkers waren manschappenverblijven gebouwd en was niet toegedekt met zand of zo.
Aan de overzijde van de Noordermaatweg, tegenover de bunkers, lag in het bos ook een bunkertje. Deze had ook
een half rond dak en een toegang in het midden. Deze bunker was wel half ingegraven.
Achter de boerderij van Hendrik (Henk) Hendrikse stond ook nog een grote bunker. Maar omdat deze achter de
boerderij stond zijn we hier nooit bij geweest.
De bunkers die ik net beschreven heb, bij de strandopgang en de Noordermaatweg hebben altijd een grote
aantrekkingskracht op mij gehad. Echter de aandacht voor deze ‘lelijke bouwwerken’ is niet altijd even scherp
geweest. Ander had ik wel een paar foto’s genomen toe de bunkers in 1977 nabij de strandopgang werden gesloopt.
Of later toen er in november 1995 een bunker uit het duinzand vandaan kwam, en bleek dat er ook nog een grote
watertank bijzat. Het laatste is dat er in 2005 een klein één mans bunkertje te voorschijn kwam, ontdekt door
spelende kinderen op het duin. Nog voor ik er een foto van kon maken was hij al weg. Veel te gevaarlijk,
aldus het Waterschap De Lange Rond die de duinenrij in de zeereep beheren. De bunkers aan de Noordermaatweg
werden begin jaren ’90 gesloopt.
Na deze missers begon ik toch eens na te denken over de geschiedenis van deze bouwwerken. En voor je het weet
begin je een onderzoek over dit onderwerp. Je begint klein en al gauw vliegen de brieven door het hele land met
verzoek om informatie. De lokale contactbladen werden aangeschreven waarop ook weer reacties kwamen.
Hieruit kon ik al gauw één conclusie trekken, namelijk dat er op Heemskerks grondgebied meer bunkers hebben
gestaan dat ik me zelf had voorgehouden. Hoe dat zit probeer ik te vertellen in het navolgende stuk.
Zoals iedereen wel weet ligt Heemskerk met zijn strand tussen Wijk aan Zee en Castricum.
In de Tweede Wereldoorlog vormde Wijk aan Zee de noordzijde van Festung IJmuiden en Castricum een Stütspunkt.
Heemskerk lag hier precies tussenin en viel dan ook onder de Freie Küste verdediging.
Maar om te begrijpen wat het verschil tussen een Festung en een Stütspunkt, zal ik eerst iets uitleggen over de
Atlantikwall, hoe deze is ontstaan en hoe deze is opgebouwd.
De Atlantikwall was 2685 kilometer lang en bevatte meer dan 40.000 bunkers welke in amper 3 jaar tijd zijn
gebouwd. Vanaf 1942 werden de bunkers gebouwd en er kon worden gekozen uit een bestand van meer dan
700 standaard types. Vele types waren afgeleid van de types welke gebruikt werden in de Westwall,
op de grens van Duitsland en Frankrijk.
Inhoud
Hoofdstuk 1
• Geschiedenis van de Atlantikwall
• Erwin Rommel
• Opbouw Atlantikwall
• Type en soorten bunkers
• Bauprogramm
Hoofdstuk 2A
• Inleiding
• Widerstandnester 40aH (Oceaanvlak)
• Widerstandnester 40H (Bramendal)
• Widerstandnester 52 (Kruisberg)
• Widerstandnester 53 (Spaarpot)
• Widerstandnester 41H (Noorderduin)
• Widerstandnester 41bH (De Rellen noord)
• Widerstandnester 54 (Ligustervlak)
• Widerstandnester 55 (Ligustervlak)
• Widerstandnester 56-57 (Bassinvlak noord en zuid)
• Widerstandnester 58 (Russenduin)
• Widerstandnester 61 (De Rellen west)
• Widerstandnester 125-126 (Doolhof)
• Widerstandnester 127-128-129 (De Rellen zuid)
• Lunetten
• Noordermaatweg
- Omgeving Noordermaatweg
• Widerstandnester C1 (Fort Veldhuis)
• Rijksstraatweg
• Landfront Stützpunktgruppe Castricum
- Widerstandnester 50 (Meeuwenduin)
- Widerstandnester 47 (Berkenbos)
• Neue Landfront in Heemskerk
- Widerstandnester 503 (Genieweg)
• Waar waren nog meer Duitsers gelegerd in Heemskerk?
• NSB op Kasteel Assumburg
- Luchtalarm
Hoofdstuk 2B
• Inleiding
• Bibliotheek Wageningen
• Kadaster Zwolle
• Kadaster Von Frijtag Drabbe
• Edinburgh Scotland
• Op vluchtdatum
Hoofdstuk 3
• Inleiding
• Het ontstaan van Bureau Registratie Verdedigingswerken
• Bureau Registratie Verdedigingswerken in Heemskerk
- Comlex A Bramendal
- Comlex B Noorderduin
- Comlex C Russenduin
- Comlex D De Rellen
- Comlex E De Doolhof
- Comlex F Bassinvlak
- Comlex G Ligusterdal
- Comlex H Maerten van Heemskerckstraat
- Comlex J Noordermaatweg
- Comlex Z Rijksstraatweg
- Eigen gevonden werk
- Overzicht Complexen
Hoofdstuk 4A
• Inleiding
• Complex A Bramendal
• Complex B Noorderduin
• Complex C Russenduin
• Complex D De Rellen
• Complex E Doolhof
• Complex F Bassinvlak
Hoofdstuk 4B
• Complex G Ligustervlak
• Complex H Maerten van Heemskerckstraat
- Omgeving Lunetten
• Complex J Noordermaatweg
• Complex K Kruisberg
• Complex L Spaarpot
• Complex M Château Marquette
• Complex N Oceaanvlak
• Complex P Meeuwenduin
• Complex R Berkenbosch
• Complex X Fort Veldhuis
• Complex Z Rijksstraatweg
• Landfront Stützpunktgruppe Castricum
- Meeuwenduin
- Berkenbos
• Overige Duitse knutselwerken
- Pylonen
- Kabelgoten
- Verharde wegen
Hoofdstuk 5
• Geschiedenis van de Atlantikwall
• Festung IJmuiden
• Waterwingebied
• Duinbeheer en de bezetter
Slotwoord
Bijlage I
Benoeming toestand Duitse werken door Bureau Registratie Verdedigingswerken van de complexen in Heemskerk
Bijlage II
Verklaring van symbolen van fragment ‘Gesamptplan Festung IJmuiden’
Bijlage III
Bronnenlijst
Bijlage IV
Verantwoording hoofdstukken in boek